Diz Kapağı Hastalıkları

 

Diz Kapağı Hastalıkları

Diz kapağı, diz hareketlerine engel olacak biçimde takılması, ağrı yapması, "instabiliteleri" yani sabitleyememe, eklem yüzey bozuklukları, diz kapağının en sık karşılaştığımız "ortopedik" hastalıklarındandır.


Diz kapağından ses gelmesi ; kütleme,çıtırtı sesi, ağrılı olan diz kapağı yüzünden çömelememe, bağdaş kuramama, diz çökmede sorun yaşama, yanma, zonklama, Diz kapağının çıkması, diz kapağında kaymalar, çömelirken diz kapağına güvenememe sorunu, dar koltuklara oturamama problemi, sinema, uçak otobüs vb. sabit ve hareketsiz yerlerde diz ağrısının başlaması veya sonrasında topallamalar.

Diz kapağının Yapısı ve Görevleri: Diz kapağı, dizin önünde koruyucu olarak yer aldığı için dizi koruyan bir kapak düşüncesiyle diz kapağı adını almıştır. Uyluk ön yüzdeki dört başlı kas yani Quadriceps femoris birleşik tendonuyla diz kapağının sivri kısmı altta kalan üçgen'si yapısının üst kısmınnda (üçgenin taban kenarına) tutunur.

Alttaki uç kısmından kendi adıyla anılan bağ ile alttaki baldır yani tibia=kaval kemiğinin ön kısmına tutunur. İki yanında büyük bir “X” işaretine benzeyen alttaki eklem kapsülü ve kapsül aracılığıyla da kemiklerdeki bağlarla tutunarak sabit olarak durur. "Retinaküler ligamentler" ismini de alan bu bağlar diz hareketleri esnada diz ekleminin ön kısmından yanlara düşmemesi için destekleyici rol üstlenir.

Diz kapağının arka yüzünde başka yönlerde organize olmuş eklem kıkırdağı bulunmaktadır. Vücudun ait olduğu en kalın hyalen yani eklem kıkırdağı kıkırdak yapısındadır. Bağlara paralel olarak etraflı bir damar ağı ile beslenirler yani damar ve duyusunu alırlar. Aslında diz kapağı "pozisyonel" olarak sabit duruyor olsa bile altındaki uyluk yani femur kemiği dönme suretiyle yaptığı hareket dolayısı ile başka noktalara temas ederek, eklem yüzeyleri arasında gezinmeler gözlenir. 4 başlı kasın kendi içindeki koordinasyonsuzluğu yada diz eklemindeki çarpıklık veya şekil değişiklikleri sonucunda, düşey eksendeki hareketi sonucunda da yanal da hareketlenme gözlenebilmektedir. Diz kapağını kolaylıkla yerinden çıkaracak güçte olan bu kuvvetlere karşı bağlar ile uyluk kemiğin ön yüzündeki oluğun çukur formu sayesinde "stabilitesi"  çok daha güçlenmektedir.

Diz hareketinin bükülmeyle oluşan ilk otuz derecesinde halen diz kapağı uyluk kemiğe temas etmediği için en ağrısız hareket bölgesidir. İlerleyen bükülme derecelerinde temas bölgesi değişir ve artan basınç altında sıkışırlar. Buradaki kalınlığı kadar kaldıraç görevi görerek hem dize gelen güçlerde azalma hem de bu sayede enerji tasarrufu sağlamaktadır.

Diz çökerken, yere doğru temas eden diz eklem yüzeylerinin yere temas ederek ezilmemesi için koruyucu olarak yer almaktadır. Aynı zamanda karşıdan gelen darbelere karşı da koruyucu rolleri vardır. Diz kapağı yokuş aşağı yürüyen yada merdiven inen bireylerde fren balatası gibi ekleme sürtünerek hız azaltıcı rolü vardır. Bu hareketleri çok yapan bireylerin özellikle otuz-altmış derece harekete aralığında erken yaşta kıkırdak aşınmaları ve dolayısıyla ağrı duymalarında bu mekanik görevinin rolü çok büyüktür. Bu sebeple dizin üzerine yansıyan kuvvetler, diz kapağını hareketlerde farklı bölgelere temas ettirerek ağrıya yol açarlar.

Diz kapağının konumu : Diz kapağı, alt ucu kaval kemiğinin eklem yüzeyiyle aynı derecede olmalıdır. Başka bir hesaplamayla da diz kapağının altındaki bağın boyu ile kemiğin dikey eksendeki boyu ile bir,bir gibi bir oransal ilişki bulunmaktadır. Diz kapağının yukarıda konumlanmasına "patella" alta, altta konumlanmasını da " patella baja " ismi verilmektedir. Diz kapağının değişik bölgelerine baskı gelmesine sebep olan bu yapısal değişiklikler de, diz kapağı ağrısının ailesel temelde gözlenen bozukluklarıdır. Ayrıca geçirilmiş yara ameliyat veya enfeksiyonlar da "ligamanda" kısalmaya yol açarak diz kapağının "anatomik" konumunu değiştirmektedirler.

Diz kapağı ağrısı olan hastalarda başvurulan tetkikler:

Hastalara 2 yönlü röntgenler çekilerek diz kapağının konumu değerlendirilir eklem yüzeyi diz kapağının kalınlığındaki değişiklikler kaydedilmelidir.

Farklı bükülme açılarında çoğunlukla otuz,kırk beş,altmış, doksan derecelerde diz kapağının konumu kontrol edilerek, ekleme başka hareketlerde binen yüklerde değişiklikler olup olmadığına bakılır.

"Romatizmal" yada mikrop kapma hastalığının olup olmadığı anlamak için kan veya eklem sıvısından alınan numuneler ile de tahliller yapılır.

Manyetik rezonans:

"Emar" incelemesiyle eklem yüzeylerini kaplayan kıkırdağın kalınlığı veya sağlığı konusunda değerlendirmeler yapmak mümkündür. Son zamanlarda geliştirilen "emar çekim modları" ile "moleküler düzeye" yakın kıkırdak yapının değerlendirilmesi olabildiğince mümkündür. Ayrıca kıkırdağın tutunduğu kemiğin yüzeyi yada beslenmesi diz kapağının bağlarının boyları " MR "incelemesiyle görüntülene bilmektedir.

Tedavi:

Diz kapağı rahatsızlıklarında öncelikle diz yapısı dizilimi ve "anatomik olarak açıları" değerlendirilmektedir. Diz içi sıvı olması hareketlerde yüzde 60 'a varan düzeyde güç ve koordinasyon kaybı yarattığı bilinmektedir.

Dört başlı uyluk adelesinin yani Quadriceps femoris güçlendirilerek diz kapağına mekanik destek veya kanlanma konusunda olumlu takviyede bulunması sağlanır. Egzersiz ile hareket açıklığının arttırılması veya kaslarda güçlendirme hedeflenerek ortalama 3 hafta içerisinde yüzde 65' e varan düzeyde ağrıda azalma edildiğini belirten bilimsel çalışmalar vardır.

Diz içi enjeksiyonlar

Diz eklem kıkırdağını besleyecek "HYaluronik asit", "kollajen preperatlarının" yanı sıra başta "PRP" olmak üzere bir çok besleyici enjeksiyonlar yapılmaktadır. Eklem kıkırdağının ileri derecede zarar gördüğü bireylerde "mezenkimal" kök hücreler yani yağ dokusu veya kemik iliği kaynaklı ekleme yapılarak eklem yapısında iyileşme gözlenebilmekte. İleri zaman hastalarda cerrahi tedavilere mutlaka başvurulmaktadır.